FAQ: gemeentelijke milieuzones en de harmonisatie ervan

Article
NL Law

In dit blogbericht uit de FAQ-serie staan de milieuzones centraal. We leggen uit wat milieuzones zijn, hoe de milieuzones in Nederland zijn geregeld en hoe het nieuwe beleid voor de harmonisatie van de milieuzones eruit ziet. We doen de aanbeveling om de gemeentelijke milieuzones op een centrale plek te ontsluiten, zodat voor iedereen inzichtelijk is waar milieuzones zijn en welke regels daar gelden voor welke voertuigen.

1. Wat is een milieuzone?

Een milieuzone is een gebied waar specifiek aangegeven voertuigen met een bepaalde 'leeftijd' of Euroklasse (de Europese emissiestandaard voor voertuigen) niet langer welkom zijn. Oudere voertuigen stoten meer fijnstof (roet) en stikstofdioxide uit. Door deze voertuigen te weren, heeft het bevoegd gezag een instrument om de luchtkwaliteit in dat gebied te verbeteren. Tegelijkertijd wordt de inzet van schone(re) voertuigen gestimuleerd.

2. Hoe wordt een milieuzone ingesteld?

Het instellen van een milieuzone is een gemeentelijke aangelegenheid. Bevoegd gezag voor het instellen van een milieuzone is het college van burgemeester en wethouders ("college van B&W"). Het college van B&W kan zelf bepalen of het een milieuzone wil instellen en zo ja, voor welk gebied. Een milieuzone kan uitstrekken van een enkele straat (zoals in Maastricht) tot het centrumgebied (zoals in Amsterdam, Rotterdam en Utrecht) tot de hele bebouwde kom (zoals in Amsterdam vanaf 2020 voor autobussen en touringcars). Als het college van B&W een milieuzone wenst in te stellen, neemt het een verkeersbesluit op grond van de Wegenverkeerswet 1994 (artikel 15). Tegen een verkeersbesluit staat bezwaar en beroep open.

Het college van B&W beoordeelt bij het instellen van een milieuzone of het een proportionele maatregel is om de luchtkwaliteit in dat gebied te verbeteren. In het verkeersbesluit motiveert het college van B&W zijn beslissing om een milieuzone in te stellen. Het college van B&W weegt daarbij alle relevante belangen tegen elkaar af. Hierbij kan gedacht worden aan de leefbaarheid van het gebied, dat kan verbeteren met de instelling van de milieuzone doordat luchtverontreiniging en geluidshinder voor bewoners beperkt worden. Maar ook economische belangen spelen een rol. Zo zal met een milieuzone het gebied minder goed bereikbaar zijn voor bewoners en ondernemers. Eigenaar van voertuigen die door de milieuzone het gebied niet meer in mogen krijgen te maken met economisch verlies doordat ze hun voertuigen (vervroegd) moeten afschrijven.

Naast het nemen van een verkeersbesluit voor het instellen van een milieuzone stelt het college van B&W beleid vast, zoals onder welke voorwaarden ontheffing verleend kan worden. Met een ontheffing mag een specifiek voertuig dat niet aan de voorwaarden van de milieuzone voldoet toch de milieuzone betreden. Er kan een dagontheffing of een langdurige ontheffing aangevraagd worden. In de meeste gemeenten kan ontheffing verleend worden vanwege medische redenen, voor oldtimers en op grond van de hardheidsclausule.

3. Welke typen milieuzones zijn er?

Het instellen van een milieuzone is dus een gemeentelijke aangelegenheid. Het college van B&W kan zelf bepalen voor welke voertuigen het een milieuzone wil instellen. Bij het instellen van een milieuzone moet het college van B&W de volgende elementen bepalen:

  1. Voor welk type voertuig geldt de milieuzone, zoals vrachtwagens, bestelwagens of personenauto's,
  2. Voor welk type motor geldt de milieuzone, zoals dieselmotors of benzinemotors, en
  3. Vanaf welke 'leeftijd' van het voertuig (Euroklasse of datum eerste toelating) geldt de milieuzone.

Er zijn dus verschillende typen milieuzones mogelijk. Op dit moment zijn de milieuzones slechts beperkt geharmoniseerd. Enkel voor het instellen van een milieuzone voor vrachtwagens is een bepaling opgenomen in het Reglement verkeersregels en verkeerstekens 1990 (artikel 86d). Hierbij geldt dat dit alleen kan voor dieselvrachtwagens die niet voldoen aan Euroklasse IV. Voor overige voertuigen geldt momenteel geen harmonisering. Hierdoor kunnen verschillende gemeenten verschillende regels vaststellen voor hun milieuzones.

Dit is ook wat er in de praktijk gebeurt. Verschillende gemeentes hebben verschillende milieuzones voor bijvoorbeeld bestelwagens en personenauto's. Zo mogen in de milieuzone van de gemeente Utrecht geen bestelwagens op diesel van voor 1 januari 2001 komen, terwijl in de milieuzone van de gemeente Amsterdam 1 januari 2000 als peildatum gehanteerd wordt. Voor dieselvrachtwagens – waar wel een uniform stelsel geldt – zit de variatie vooral in het (lokale) ontheffingenbeleid.

Om aan deze weinig overzichtelijke situatie een einde te maken, worden de milieuzones vanaf 2020 geharmoniseerd, waarover meer in paragraaf 6.

Door het bestaan van verschillende milieuzones komt de vraag op of verschillende milieuzones niet in strijd zijn met het gelijkheidsbeginsel. Op deze manier worden gelijke gevallen, bijvoorbeeld dieselpersonenauto's, op ongelijke wijze behandeld. Zij mogen immers de ene (milieu)zone wel betreden en de andere niet. In de eerder verschenen Stibbeblogberichten De harmonisering van milieuzones, Afdeling bestuursrechtspraak laat de Utrechtse milieuzone in stand en De verstadstatelijking van Nederland wordt hier dieper op ingegaan.

4. Hoe herken je een milieuzone op straat?

Een milieuzone kun je op straat herkennen aan het verkeersbord met een duiding voor welke voertuigen de milieuzone geldt. Deze verkeersborden zullen bij de buitenste grenzen van de milieuzone staan. Naast een verkeersbord staan er soms ook strepen en/of een tekst op de weg.

Juridisch (en verkeerskundig) gezien is het verkeersbord een combinatie van een verkeersbord met onderborden, zoals geregeld in het Besluit administratieve bepalingen inzake het wegverkeer en het Reglement verkeersregels en verkeerstekens 1990. Gemeenten hebben verschillende mogelijkheden hoe zij de milieuzone met verkeers- en onderborden kenbaar maken. Momenteel is alleen voor vrachtwagens een standaard verkeersbord voorgeschreven, maar een gemeente kan het ook met andere borden aangeven. Met welke borden de milieuzone wordt aangegeven, wordt in het verkeersbesluit vastgelegd.

Laten we als voorbeeld de verkeersborden nemen van de milieuzones in de gemeenten Amsterdam en Utrecht, zie ook onderstaande afbeeldingen:

  • Met het verkeersbord wordt het verbod aangegeven, namelijk voor welk type voertuigen de milieuzone geldt. De gemeenten Amsterdam en Utrecht gebruiken het verkeersbord met de geslotenverklaring "gesloten voor motorvoertuigen op meer dan twee wielen".
  • Met de onderborden wordt een nadere duiding gegeven over het verbod, namelijk dat het alleen voor het type voertuig dat op diesel rijdt geldt en alleen voor het type voertuig van een bepaalde Euroklasse of leeftijd.
  • Omdat de reikwijdte van een milieuzone – zoals de naam het al aangeeft – een zone/gebied is, moet het verkeersbord een zonale (gebiedsdekkende) toepassing krijgen. Dit wordt aangegeven (met een onderbord) met de tekst "zone" of "milieuzone".
  • Met het pictogram van een camera wordt aangegeven dat handhaving van de milieuzone plaatsvindt middels cameratoezicht.

De gemeente Amsterdam combineert een aantal verschillende milieuzones in één verkeersbord. Met de onderborden wordt aangegeven dat de milieuzone geldt voor vrachtwagens, bestelwagens, bussen, touringcars en taxi's, voor zover deze voertuigen op diesel rijden en voor zover deze voertuigen ouder dan zijn dan een bepaalde leeftijd of niet voldoen aan een bepaalde Euroklasse. De gemeente Amsterdam heeft overigens ook een milieuzone voor brom- en snorfietsen. Deze milieuzone is qua omvang veel groter en worden op de grenzen van die milieuzone met een apart bord aangegeven.

Image
Herkenbaarheid verkeersbord milieuzone gemeente Amsterdam

Herkenbaarheid milieuzones in gemeente Amsterdam

De gemeente Utrecht geeft de milieuzone voor vrachtwagens en voor personenauto's met verschillende verkeersborden weer. Ter duiding van de milieuzone voor vrachtwagens wordt het ingevolge het Reglement verkeersregels en verkeerstekens 1990 standaard voorgeschreven verkeersbord gebruikt. Het is een geslotenverklaring verkeersbord met het woord "milieuzone". Op het eerste gezicht kan je denken dat de milieuzone voor alle vrachtwagens geldt, ongeacht het type motor (dus mogelijk zelfs voor elektromotors/elektrische vrachtwagens) en ongeacht hun Euroklasse. Uit het Reglement verkeersregels en verkeerstekens 1990 volgt echter dat dit verkeersbord alleen geldt voor dieselvrachtwagens die niet voldoen aan Euroklasse IV. Je moet dit maar net weten. Dit verkeersbord – hoewel wettelijk voorgeschreven – is daarom niet erg gebruikersvriendelijk voor de weggebruiker.

De milieuzone voor personenauto's wordt in de gemeente Utrecht – naast het verkeersbord met de geslotenverklaring "gesloten voor motorvoertuigen op meer dan twee wielen" – aangegeven met een onderbord waarin verduidelijkt wordt dat het verbod geldt voor dieselauto's van voor 1 januari 2001.

Image
Herkenbaarheid verkeersbord milieuzone gemeente Utrecht

Herkenbaarheid milieuzones in gemeente Utrecht

5. Hoe worden milieuzones gehandhaafd?

Er wordt op verschillende manieren gecontroleerd of het voertuig dat de milieuzone betreedt wel aan de regels van de milieuzone voldoet. Gemeenten werken vooral met camera's die automatisch de kentekens van alle voertuigen lezen (automatic number plate recognition). Na het scannen van het kenteken van een Nederlands voertuig haalt het systeem uit het Kentekenregister van de RDW de gegevens over de leeftijd of de Euroklasse van het (Nederlandse) voertuig en checkt het systeem of het betreffende voertuig aan de vereisten voldoet van de milieuzone (gegevens van buitenlandse kentekens kunnen momenteel niet opgehaald worden uit een systeem). Als dit niet het geval is, wordt er een boete opgelegd. Dit systeem werkt vrijwel geheel geautomatiseerd.

Naast handhaving middels het cameratoezicht vindt handhaving (handmatig) plaats met handhavers en de politie.

6. Hoe gaat het geharmoniseerde stelsel van Milieuzones eruit zien?

Momenteel kunnen dus verschillende gemeenten verschillende regels vaststellen voor hun milieuzones waarbij tevens per gemeente kan verschillen hoe de milieuzone precies op straat aangegeven wordt. Dit is weinig overzichtelijk voor de weggebruiker.

Vanaf 2020 – onder voorbehoud van tijdige vaststelling van benodigde wet- en regelgeving – worden de milieuzones dan ook geharmoniseerd. De Staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat heeft in haar kamerbrief van 29 juni 2018 haar beleid voor harmonisatie van de milieuzones uiteengezet. Deze kamerbrief is een vervolg op haar kamerbrief van 5 april 2018, waarover het Stibbeblogbericht De harmonisering van milieuzones verscheen.

De voorgenomen harmonisatie van de milieuzones heeft als doel om te komen tot een standaardstelsel van milieuzones, met standaard verkeersborden, zodat het begrijpelijk is voor de weggebruiker. Daarnaast worden de belangen van de weggebruiker en het belang van een goede luchtkwaliteit in balans gebracht.

De volgende uitgangspunten worden gehanteerd bij de voorgenomen harmonisatie van milieuzones:

  • Gemeenten kunnen – net als nu – kiezen of zij een milieuzone in willen stellen.
  • Voor personenauto's op diesel, bestelwagens op diesel en vrachtwagens komt een geharmoniseerd stelsel, waarbij aangesloten wordt bij de Euroklasse van de voertuigen.
  • Er komt geen geharmoniseerd stelsel voor andere typen voertuigen, zoals personenauto's op benzine, bussen, taxi's en scooters. Dit blijft een gemeentelijke aangelegenheid.
  • Voor personenauto's op diesel en bestelwagens op diesel kunnen gemeenten kiezen uit twee typen milieuzones: een strengere variant en een minder strenge variant. De milieuzones worden met voorgeschreven kleuren (geel / groen / blauw) aangegeven.
  • Er komt een standaardverkeersbord met onderbord om de milieuzones voor dieselpersonenauto's, dieselbestelwagens en vrachtwagens aan te geven.
  • De te harmoniseren milieuzones worden stapsgewijs strenger. Dit loopt samen met de ontwikkelingen van het wagenpark: de voertuigen worden steeds schoner.
  • De Staatssecretaris heeft met de gemeenten afgesproken dat als zij vooruitlopend op de harmonisatie een nieuwe milieuzone in willen stellen zij al volgens dit geharmoniseerde stelsel zullen gaan werken.
  • De Staatssecretaris verkent ten slotte de mogelijkheden van één loket voor ontheffingen met wederzijdse erkenning tussen gemeenten.

Een overzicht van de milieuzones na harmonisatie ervan is hieronder weergegeven.

Image
Harmonisatie milieuzones

Overzicht milieuzones na harmonisatie milieuzones

Met het voorgenomen beleid wordt voor de belangrijkste categorieën voertuigen een geharmoniseerd stelsel ontwikkeld, waarbij het voor de weggebruiker inzichtelijk is welke milieuzone het betreedt, doordat de milieuzone met een duidelijk herkenbaar verkeersbord wordt weergegeven. Dit is een grote stap vooruit. Ook het systeem van wederzijdse erkenning van gemeentelijke ontheffingen zou een grote stap vooruit zijn. Dit zou in feite als een landelijke ontheffing werken, wat voor de houder van de ontheffing gebruikersvriendelijk zou zijn.

In aanvulling op het voorgenomen beleid zou het wenselijk zijn als gemeenten voor andere categorieën voertuigen hetzelfde verkeersbord met "milieuzone" zouden gebruiken en aansluiting zouden zoeken bij de verschillende kleuren milieuzones.

7. Zijn de gemeentelijke milieuzones ook op een centrale plek digitaal ontsloten?

Voor weggebruikers is het – vooraf – lastig te achterhalen of zij bepaalde delen van een gemeente nog wel mogen betreden met hun voertuig. Er is namelijk (nog) geen website waarbij de milieuzones op een centrale manier ontsloten zijn. Je zou de websites van de gemeenten die je wilt bezoeken moeten checken om te bekijken of bij die gemeente een milieuzone geldt en zo ja, voor welke voertuigen. Dit is niet erg gebruikersvriendelijk.

Om de inzichtelijkheid van de milieuzones te vergroten en het voor weggebruikers gemakkelijker te maken, zouden wij graag zien dat alle gemeentelijke milieuzones op één centrale plek digitaal ontsloten worden. Als gemeenten hun milieuzones als open data beschikbaar stellen, moet dit gemakkelijk te realiseren zijn. Dit past ook in de geest van de Omgevingswet, waar digitalisering en het centraal beschikbaar stellen van informatie een belangrijke plaats innemen. De vraag is alleen – nu milieuzones een gemeentelijke aangelegenheid zijn – wie dit zou willen en kunnen oppakken. U misschien?!